Κυριακή 24 Απριλίου 2016

ΚΑΛΑΝΤΑ ΛΑΜΠΡΗΣ

Πριν καιρό ο Στέφανος Πουλημένος μου είχε ζητήσει να τον φέρω σε επαφή με το Μαργαρίτη Σαγιά γνωρίζοντας καλά τι λαογραφικό θησαυρό κατέχει μέσα του ο φίλος Μαργαρίτης, στην προσπάθεια που κάνει να καταγράψει παραδοσιακά  τραγούδια, όλων των κύκλων  και τη μουσική τους. Το Σάββατο  20-2-2016 απόγευμα βρεθήκαμε στο σπίτι του, με τη γυναίκα του Κατερίνα να έχει ετοιμάσει  ένα εξαιρετικό τραπέζι με μεζέδες, κρασί και τσίπουρο. Η συνάντηση κράτησε περίπου τρεις ώρες κατά τη διάρκεια της οποίας έγινε μια πρώτη καταγραφή δώδεκα τραγουδιών σε απόδοση από το Μαργαρίτη. Η παρακάτω καταγραφή είναι ένα πρώτο χαρακτηριστικό δείγμα του τρόπου που τραγουδούσαν τα κάλαντα της Λαμπρής (Λαμπριάς).

Κείμενο: Φώντας Αλαμάνος










Παρασκευή 22 Απριλίου 2016

ΚΑΛΑΝΤΡΑ ΛΑΖΑΡΟΥ

ΚΑΛΑΝΤΡΑ ΛΑΖΑΡΟΥ

Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα Βάγια
ήρθε η γιορτή κι ημέρα η άγια
- Που σουν Λάζαρε που σουν αδερφέ μου
σήκω φίλε μου και γνώριμέ μου
- Ήμουν βαθειά στη γη μπασμένος
και με τους νεκρούς ανταμωμένος.
Τώρα σηκώθηκα να σας μιλήσω
και το θάνατο να λησμονήσω.

Από τη συλλογή: Κερκυραϊκά Δημοτικά Τραγούδια.
Νίκου Α. Πακτίτη
Σελίδα 82

Τρίτη 22 Μαρτίου 2016

ΠΟΛΗ - ΠΟΛΙΤΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Τοπικοί πολιτισμοί και η επιβίωσή τους.


Πόλη, Πολίτης, Πολιτισμός:
Η χρησιμότητα επιβίωσης των τοπικών πολιτισμών:
Για μια αναγεννημένη σχέση με τη φύση τη πόλη και τη πολιτική.
Του Γ. Σκλαβούνου
Οι προοπτικές μιας παγκόσμιας πολιτιστικής ισοπέδωσης και ομοιογενοποίησης ασφαλώς δεν ευαγγελίζονται μία παγκόσμια συναδέλφωση των λαών.
          Οι εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία δεν προοιωνίζονται εξάλειψη των ανισοτήτων ανάμεσαε ηπείρους, γεωγραφικές περιοχές, λαούς, ανάμεσα στην Βόρειο και Νότιο Αμερική, ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αφρική ή ακόμα
ανάμεσα στον «ανεπτυγμένο κόσμο» και τον αποκαλούμενο τέταρτο κόσμο, τους κολασμένους μεγαλουπόλεων του «αναπτυγμένου κόσμου».
·     Ποιο το αναμενόμενο όφελος της πανανθρώπινης κοινωνίας από την εντεινόμενη παγκόσμια πολιτισμική ομογενοποίηση;
·     Πρόκειται να βαθύνει η ανθρώπινη επικοινωνία ή κατανόηση;
              Η πραγματικότητα στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις (τις κατά τους πολεοδόμους αντι-πόλεις, mega-πόλεις) είναι η βαθύτατη πολιτιστική κρίση ,η ανασφάλεια  η βία ,ο πολυεπίπεδος κατακερματισμός . Μια κρίση που χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από την πλήρη αντιστροφή του ρόλου της πόλης στην ανθρώπινη ιστορία. Τα τραγικά  φαινόμενα της μόνιμης κρίσης των προαστίων του Παρισιού επιβεβαιώνουν του Λόγου το Αληθές.
              Η καλλιέργεια της κοινωνικότητας της ανθρώπινης φύσης, η επικοινωνία, η ασφάλεια, η συμμετοχή στην ελεύθερη δημιουργική διαχείριση των κοινών αποτελούν και εκφράζουν όχι τη φύση, αλλά το έλλειμμα της σύγχρονης πόλης.

ΠΟΛΗ-ΠΟΛΙΤΗΣ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ:
              Τρεις έννοιες «ομόκεντρες» και ομοούσιες, τρεις εκφράσεις της υψηλότερης κατάκτησης του ανθρώπου, και οι τρεις σε κρίση και παρακμή στη σύγχρονη κοινωνία.
              Εφόσον η πόλη δεν είναι Σατραπεία, η Πολιτική δεν είναι διοίκηση, ο Πολίτης δεν είναι απλά ο κάτοικος, τότε ο κοινός παρανομαστής στις έννοιες της Πόλης, του Πολίτη, της Πολιτικής και του Πολιτισμού παραμένει η θεληματική, ελεύθερη, ενεργός συμμετοχή.
 Η σχέση αυτή μπορεί να καταστεί ουσιαστικότερη και αποτελεσματικότερη στις μικρές κοινωνίες.
          Η συμμετοχή και η σχέση του πολίτη με τον τόπο και την ιστορία του, το παρόν και τον αγώνα για το μέλλον του, η σχέση του με την ιστορική, γεωγραφική, κοινωνική, συμβολική, πνευματική, ιδιαίτερη πατρίδα-πόλη, είναι ασφαλώς ουσιαστικότερη  στις μικρές κοινωνίες.
Πόλη και Σατραπεία:
Αν ως πολιτισμό ορίσουμε,  το γίγνεσθαι στην ΠΟΛΗ. Τότε ασφαλώς πολιτισμός δεν είναι το γίγνεσθαι στη Σατραπεία.
Το γίγνεσθαι στη  Σατραπεία αναπαράγει, εδραιώνει σχέσεις αυθαιρέτων αρχόντων-Σατραπών προς  υποταχτικούς υπάκουους υπηκόους. Η Σατραπεία εδραιώνει τους θεσμούς, την παιδεία, που ανατρέφει είτε υποτελείς είτε φοβισμένους και φοβικούς υπηκόους. Υπηκόους που το καλύτερο που μπορούν να κάνουν είναι να επιλέγουν μεταξύ Τυράννων –Σατραπών, όχι όμως να αντιστέκονται και να απελευθερώνουν  είτε τη ΨΥΧΗ ΤΟΥΣ  είτε την ΠΟΛΗ τους από τους Τυράννους της. Μπορούν ως " δειλοί μοιραίοι κι' άβουλοι αντάμα», να περιμένουν «ίσως κάποιο θάμα…".  
Αντίθετα: Το γίγνεσθαι στην ΠΟΛΗ, οι θεσμοί της ΠΟΛΗΣ, η παιδεία της ΠΟΛΗΣ, η δικαιοσύνη της Πόλης, ανατρέφει ισότιμους ελεύθερους ΠΟΛΙΤΕΣ. Πολίτες που" δεν επιλέγουν τυράννους, αρνούνται την τυραννία".
·        Η πόλη ως ευρύτερη μήτρα, όπου ΡΙΖΩΝΟΥΝ οι νέες ψυχές, τα νέα μυαλά, ΟΠΟΥ, η τρυφερή αισθαντικότητα γίνεται ζωντανή αισθητική και μυεί  στον έρωτα του Ωραίου, (ΤΟΥ ΩΡΑΙΟΥ ως θέαμα, ως άκουσμα, ως επικοινωνία, ως χώρου, ως παιχνιδιού, ως ανθρωπίνων σχέσεων, ως δομημένου περιβάλλοντος)…
·        Η πόλη από τη φύση και τις λειτουργίες της, βιωματικά, καθιστά τους ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ, εραστές της, υπερασπιστές της, τους δίνει νόημα ζωής με την αγάπη της και τους δημιουργεί την ανάγκη και την απόλαυση της ανταπόδοσης ,αυτής της αγάπης.
·        Η πόλη ως ιστορία, ως αισθητική, ως πολιτική, ως σχέση ανθρώπων, ως τρόπος επίλυσης διαφορών και ως  χώρος και τρόπος ικανοποίησης αναγκών, ψυχικών, κοινωνικών, υλικών, επιτελεί τη μύηση στην κοινωνική ζωή, στη συντροφικότητα, στην απελευθέρωση της ανθρώπινης κοινωνικότητας αλλά και της δημιουργικότητας. Η Πόλη ως πλέγμα παιδότοπων, ελεύθερων χώρων, ως χώρος ασφαλής και φιλικός για το παιδί: Αποτελεί μήτρα όπου θα κριθεί αποφασιστικά η κοινωνικότητα ή η αντικοινωνικότητα του .
            Αν η πόλη που μεγαλώνουν τα παιδιά μας, είναι ΠΟΛΗ και όχι ΣΑΤΡΑΠΕΙΑ, τότε  τα παιδιά μας, δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν, ούτε από Κύκλωπες ούτε από Λαιστρυγόνες, γιατί δε θα τους κουβαλούν μες στην ψυχή τους. Γιατί η ψυχή τους και η ΠΟΛΗ τους, δε θα τους στήνει εμπρός τους. Γιατί "εκλεκτή συγκίνηση το πνεύμα και το σώμα τους θ' αγγίζει".

Ο πολιτισμός:
Ο πολιτισμός ως η εμπειρία, να ζεις ως ΠΟΛΙΤΗΣ,  η ικανότητα, η τέχνη να συμβιώνεις, να συμπάσχεις, να μοιράζεσαι με τους άλλους τη ΖΩΗ και την ΠΟΛΗ, να  μοιράζεσαι τη χαρά της κοινής γιορτής στην ΠΟΛΗ αλλά και τη μεγάλη τιμή, το μεγάλο χρέος, να την υπερασπίζεσαι όταν κινδυνεύει. Η ετοιμότητα των Πολιτών να υπερασπισθούν την ΠΟΛΗ τους, την οικονομία της ,τα  Ιερά της, με ζωή και θάνατο, από κάθε κίνδυνο, δημιουργεί ακατάλυτους δεσμούς κοινωνικής συνοχής στην ΠΟΛΗ. Δημιουργεί δεσμούς συνοχής ανάμεσα στους ανθρώπους, αλλά και τους Θεούς της ΠΟΛΗΣ, μια συνοχή που εκφράζεται με την Παλλαϊκή επίκληση του Πολιούχου Αγίου να μετέχει στην προστασία στην άμυνα της ΠΟΛΗΣ,  που καταγράφεται στην Παλλαϊκή ευχαριστία για τη σωτήρια παρέμβαση του. Μια παράδοση αδιάκοπη  από την Σώτηρα Αθηνά, στην Θεοτόκο.  Σε ένα τέτοιο πολιτιστικό κλίμα γράφεται, βιώνεται και παραδίδεται  το ανυπέρβλητο εκείνο< Αναγράφω Σοι η πόλις Σου Θεοτόκε>, στο τη Υπερμάχω. Να μοιράζεσαι το χθες, να συνδημιουργείς το αύριο των ΠΑΙΔΙΩΝ της ΠΟΛΗΣ  ΣΟΥ και των ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΟΥ, να κτίζεις, να βιώνεις και να χαίρεσαι  αυτό που οι Έλληνες αποκαλούσαν ΟΜΟΝΟΙΑ ΟΜΟΙΩΝ, αποτελεί αείροο  πηγή, αειφόρο δύναμη χαράς, δημιουργικής συμμετοχής, κοινωνικής συνοχής και ακατάβλητης κοινωνικής δύναμης.  
              Αν με τον όρο πολιτισμός συμφωνήσουμε ότι εννοούμε το τί, το πώς, το γιατί:
-        της παραγωγής
-        της κατανάλωσης
-        της αναψυχής
              την ιεράρχηση αξιών και των αναγκών μας, τη σχέση μας με τη ζωή, τη φύση, τον έρωτα, τη φιλία, το θάνατο και την Τέχνη.
              Αν με τον όρο Πολιτισμό, εννοούμε την ικανότητα του ανθρώπου, ως «μονάδας» και «ομάδας» να μετουσιώνει την εμπειρία σε συνείδηση (προσωπική, κοινωνική) σε τέχνη και παράδοση, τότε ο Τοπικός Πολιτισμός δεν είναι ιδεολόγημα, δεν μπορεί να ξεπέσει σε ιδεολόγημα.
              Με την ως άνω έννοια ο πολιτισμός γενικά και ο τοπικός πολιτισμός ειδικότερα δεν είναι απλά και μόνον παράδοση.
              Με την ως άνω έννοια ο Τοπικός Πολιτισμός καθίσταται αειφόρος γονιμοποιός δύναμη και δυναμική. Είναι ο τρόπος που προσλαμβάνουμε, που εννοούμε, που ερμηνεύουμε, που βιώνουμε και αξιοποιούμε την παράδοση.
              Τοπικός Πολιτισμός είναι ο τρόπος που η παράδοση διαποτίζει, γονιμοποιεί το παρόν και το μέλλον της καθημερινής ζωής, αλλά και καθορίζει τις επιλογές των μεγάλων ΝΑΙ και των μεγάλων ΟΧΙ, τη ζωή μας.

Συνέχεια και ασυνέχεια.
              Η συνέχεια ή ασυνέχεια, η επιβίωση ή ο θάνατος ενός εθνικού ή τοπικού πολιτισμού, δεν θα κριθεί από τη μίμηση ή τη λατρεία του παρελθόντος, ούτε , φυσικά ,από την άρνησή του, αλλά από τη συνειδητοποίηση ή τη μη συνειδητοποίηση του παρελθόντος.

ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
- Εκεί όπου ο κόπος, ο πόνος, η ανάγκη γίνεται Τέχνη, εκεί όπου ο σπαραγμός και ο θάνατος γίνεται Μοιρολόι, εκεί η δημιουργικότητα αποκτά πρόσωπο, μορφή, μνήμη και προοπτική.
-  Εκεί όπου η εμπειρία του τρύγου και του θερισμού, μετουσιώνεται σε τραγούδι και χορό, η δημιουργικότητα δίνει και παίρνει τοπική μορφή, ποτίζεται από την τοπική θάλασσα, χρωματίζεται από τον τοπικό ουρανό. Εκεί ο ποιητής μπορεί βαθύτατα να νιώσει και να δηλώσει: Στην Ίο, τη Σίκινο, τη Σέριφο, την Αμοργό, τη Μήλο «άξιον εστί το πέτρινο πεζούλι».
-  Στο τοπικό τραγούδι, ο τόπος είναι και μνήμη και συναίσθημα και σύμβολο. Ο συνδυασμός του τόπου, της τοπικής μουσικής και του τοπικού τραγουδιού μπορεί να δώσει άλλες διαστάσεις στο κέφι. Μπορεί να ανεβάσει το κέφι στο επίπεδο της Ιερής Μέθης. Σε αυτό το συνδυασμό ιερού χώρου και χρόνου, το συντροφικό γλέντι μπορεί να ανυψωθεί σε Μέθεξη.
              Η ζωή στο πλαίσιο της ιδιαίτερης πατρίδας επιτρέπει, επιβάλλει, απαιτεί μια άλλη σχέση με τον εσωτερικό μας και εξωτερικό μας κόσμο, με τον τρόπο που βιώνουμε το χρόνο ως εσωτερική πραγματικότητα και ως φυσική λειτουργία.
              Η ζωή στο πλαίσιο του τοπικού πολιτισμού επιτρέπει, επιβάλλει τη βίωση του ιερού χώρου ως ιερού και τη βίωση του ιερού χρόνου, ως ιερού. Έτσι η ζωή στην τοπική κοινωνία δίνει άλλη διάσταση στη γιορτή, τη χαρά και στο χορό ή στο θάνατο.
              Το κοιμητήριο των παππούδων, των μανάδων δεν είναι το οποιοδήποτε κοιμητήριο, δεν είναι οικόπεδο, είναι ιερός χώρος, είναι βωμός, είναι συλλογική εστία.
              Η ανάσταση στο χωριό μας, δεν είναι απλά μια άλλη Κυριακή. Είναι μια άλλη ανάσταση, γιατί σε αυτήν ο ιερός χρόνος και ο τρόπος που τον νιώθουμε, διαποτίζεται από τη σχέση με το χώρο. Σε αυτή τη σχέση με τη ζωή, η γλώσσα διατηρείται πηγαία και χυμώδης. Στην αλληλεπίδρασή της ,η γλώσσα, με τον τόπο, με τη σκέψη, το συναίσθημα και τη μνήμη, η γλώσσα ευαισθητοποιεί και ευαισθητοποιείται, εμπλουτίζει και εμπλουτίζεται και επιτρέπει στον ποιητή να εκφράσει αυτή τη σχέση σε ένα στίχο όπως:
              «με δυο φιλιά της μάνας μου, με χούφτα γη της γης μου»
              (Δ. Σολωμός)
              «Ας μη μου δώσει η μοίρα μου της ξένης γης τον τάφον»
              (     «Ζάκυνθε, συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα Χρυσά δώρα»                                                                                  (Ανδρ. Κάλβος)


              Σε ένα τέτοιο πολιτιστικό κλίμα η αισθαντικότητα, η δημιουργικότητα αλλά και η κοινωνικότητα ως στοιχεία της ανθρώπινης φύσης καλλιεργούνται  και αειφορούν.
              Σ’ ένα τέτοιο πολιτιστικό κλίμα το ομόκεντρο και το ομοούσιο των εννοιών «πόλη-πολίτης-πολιτισμός» λειτουργεί ως βίωμα, ως ποιότητα συνείδησης, ως καθημερινή ζωή, ως θεμέλιο επικοινωνίας, κοινωνικού διαλόγου, ως αναπτυξιακή, κοινωνικά και οικονομικά δύναμη, όχι ως ιδεολόγημα. Ως δύναμη  για την ανάπτυξη μιας πραγματικά τοπικής οικονομίας με ταυτότητα, δημιουργίας προϊόντων και υπηρεσιών με ταυτότητα,  διαμόρφωσης ανθρώπων με ταυτότητα και συνείδηση αυτής της ταυτότητας.
              Στην αντίθετη κατεύθυνση, ζει ο επίπεδος άνθρωπος, ο άνθρωπος του επίπεδου εμπορευματοποιημένου χώρου και χρόνου.
              Ο άνθρωπος της επίπεδης ξύλινης γλώσσας, ο άνθρωπος της σύγχρονης μεγαλούπολης, στερεί τη φύση του και τις σχέσεις του από τον ως άνω πλούτο. Ο άνθρωπος μιας ανέστιας πολιτιστικής ισοπέδωσης, ομοιογενοποίησης αποτελεί κίνδυνο για τον ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ, και την ΠΟΛΗ, για τις σχέσεις του ανθρώπου με τον άνθρωπο, τη Φύση.
              Η καλλιέργεια της ικανότητας να βιώνουμε να συνειδητοποιούμε την πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα, θα μας επιτρέψει να αναγνωρίσουμε, να κατανοήσουμε και να σεβαστούμε την ομορφιά κάθε πολιτιστικής ιδιαιτερότητας, να αναγνωρίσουμε τη χρησιμότητα των διαφορών.
              Με αυτή την έννοια η υπεράσπιση ενός κόσμου ισηγορίας, ισοπολιτείας, ισονομίας μεταξύ των πολιτισμών, είναι η υπεράσπιση του πανανθρώπινου πολιτισμού με τη βαθύτερή του έννοια.
              Το μουσικό μοντέλο της αρμονίας, ως ενότητας διαφορών, ως μοντέλο παγκόσμιας πολιτιστικής ανάπτυξης και προοπτικής, αντιπαρατίθεται τόσο στο μοντέλο της ισοπεδωτικής ομοιογενοποίησης, όσο και σε εκείνο της πολιτιστικής σύγχυσης.
              Η ανάπτυξη των τοπικών πολιτισμών θα διασφαλίσει αφενός την επιβίωση των εθνικών πολιτισμών μέσω του ενδο-εθνικού πολιτιστικού διαλόγου, αλλά παράλληλα θα υπηρετεί τον διαπολιτισμικό διάλογο, μέσω της πολιτιστικής επικοινωνίας των τοπικών πολιτισμών με το γεωγραφικό και πολιτιστικό τους περίγυρο.

Γ.Σ.


Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2016

Γενική Συνέλευση - Κοπή πίτας 14-2-2016


Με σημαντική προσέλευση μελών και φίλων - παρ΄όλο τις κακές καιρικές συνθήκες και τις αρρώστιες μελών - πραγματοποιήθηκε η Γενική Συνέλευση και η κοπή πίτας. 
Έγινε απολογισμός για το σύνολο των δράσεων του Διοικητικού Συμβουλίου με βάση τις αποφάσεις  και στόχους όπως τέθηκαν το 2015.
Το σώμα ενημερώθηκε αναλυτικά για.
  • Το σύνολο των επισκευαστικών εργασιών καθώς και τις συντηρήσεις.
  • Τις εκδηλώσεις του καλοκαιριού του 2015 και τις συνεργασίες με άλλους πολιτιστικούς φορείς του νησιού.
  • Την συνεργασία με τους φορείς του χωριού  και το σύλλογο των Σιναραδιτών στην Αθήνα.
  • Ενημέρωση για το blog και τη σελίδα στο facebook . Λαογραφικό Μουσείο Σιναράδων "Νίκος Πακτίτης"
  • Παρουσιάστηκε με πλήρη ανάλυση και σύγκριση με το προηγούμενο έτος ο οικονομικός απολογισμός.  Ταυτόχρονα παρουσιάστηκαν και τα στοιχεία επισκέψεων. 
  • Καθορίστηκαν οι στόχοι και οι προτεραιότητες για το 2016.
Το Διοικητικό συμβούλιο ευχαριστεί όλες και όλους όσους παραβρέθηκαν και όσες όσους για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να είναι παρόντες, παρούσες αλλά ήταν κοντά μας η κάθε μια και ο καθένας με το δικό του τρόπο.

ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ  ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ 2016


Από δεξιά προς τ' αριστερά.
 Ανδρέας Πακτίτης Ταμίας - Μιχάλης Πακτίτης Γραμματέας - Ξενοφώντας Αλαμάνος Πρόεδρος  - Γιώργος Λιντοβόης  υπεύθυνος εκδηλώσεων - Παρασκευή (Βούλα) Αλαμάνου υπεύθυνη συνδρομών
















Πέμπτη 1 Οκτωβρίου 2015

Τα τραγούδια της άλλης Κέρκυρας

Η χιλιόχρονη λαϊκή μουσική παράδοση
της υπαίθρου (εξωαστικής) Κέρκυρας


Χορωδία Κυνοπιαστών - Πανηγύρι Αγίων Πάντων Σιναράδων 1933


ΑΡΘΡΟ του Στέφανου Πουλημένου

H ισχυρή μουσική ταυτότητα της Κέρκυρας και ο χαρακτηρισμός της ως «νησί της μουσικής» οφείλεται κυρίως στην παράδοση που διαμορφώθηκε το 19ο και τον 20ό αιώνα, μέσα από τις φιλαρμονικές της, (από τέσσερις που υπήρχαν στις αρχές του 20ου αι. έφτασαν σε λιγότερο από 100 χρόνια στις 19!) που έχουν την αφετηρία τους στην ίδρυση της Φιλαρμονικής Εταιρίας Κέρκυρας (Παλαιάς) στα 1840, αλλά και στις 10άδες χορωδίες, τα ωδεία, τα ορχηστρικά σχήματα το Μουσικό Σχολείο και φυσικά, στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Τα περισσότερα από τα ιδρύματα αυτά αναφέρονται συχνά και στο ιταλικής προελεύσεως λυρικό θέατρο, που εμφανίστηκε στην πόλη της Κέρκυρας από τα 1733 (Σαν Τζιάκομο), αλλά και στους μεγάλους μουσουργούς του 19ου και του 20ου αι. όπως ο Ν. Μάντζαρος, ο Σπ. Ξύνδας, ο  Σπ. Σαμάρας, ο Αλ. Γκρεκ κ.α. που σφράγισαν με το έργο τους, τη μουσική παράδοση του Νησιού αλλά και ευρύτερα της χώρας.
Αιώνες όμως πριν την διαμόρφωση της σύγχρονης και δυναμικής μουσικής ταυτότητας της Κέρκυρας, με την έντεχνη μουσική δημιουργία και τις αδιαμφισβήτητες ιταλικές επιδράσεις, στη διαχρονικά, υπέρτερη πληθυσμιακά, ύπαιθρο του νησιού, την άλλη Κέρκυρα, καταγράφεται ιστορικά με πλήθος στοιχείων και μαρτυριών, η ύπαρξη της πλούσιας λαϊκής μουσικής παράδοσης του νησιού που, άλλοι μεν την αγνοούν και άλλοι σκόπιμα την αποσιωπούν.
Η παράδοση αυτή έχει την αφετηρία της στη διάρκεια της μέσης βυζαντινής περιόδου, (10ος και 11ος αιώνας) και επιβιώνει ως τις μέρες μας, με τα ακριτικά τραγούδια και τις παραλογές, το είδος των τραγουδιών που ήταν διαδεδομένο σ’ ολόκληρο το μεσαιωνικό ελληνικό κόσμο1. Πλήθος τέτοιων αφηγηματικών  τραγουδιών διατηρήθηκε στη ζωή, μέσα από τη λαϊκή παράδοση των απλών ανθρώπων στα χωριά του νησιού, που τα απέδιδαν και σε ορισμένες περιπτώσεις συνεχίζουν να τα αποδίδουν και να τα χορεύουν, με διάφορες παραλλαγές, σε ιδιαίτερες τοπικές μελωδίες, με λιτούς, απλούς συρτούς χορευτικούς ρυθμούς.
Η κατηγορία αυτών των τραγουδιών εμπλουτίστηκε με νεότερες παραλογές και μοιρολόγια, τραγούδια αγάπης με αφηγηματικούς στίχους και κυρίως με πλήθος λαϊκών δίστιχων (λιανοτράγουδων), πολλά από τα οποία, είτε έφεραν μαζί τους πρόσφυγες από την Κρήτη, την Πελοπόννησο, την ΄Ηπειρο κ.α., είτε διαμορφώθηκαν από τις τοπικές κλειστές αγροτικές κοινωνίες και την όποια επαφή είχαν αυτές στο πέρασμα του χρόνου με την εντός των τειχών πόλη.
Μόλις πρόσφατα, ο καθηγητής μουσικολογίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, Κώστας Καρδάμης, σε κείμενό του για το έντεχνο τραγούδι των Επτανήσων κατά τον 19ο αιώνα, αναφέρεται σε κερκυραϊκές μελωδίες που ήταν πασίγνωστες στη Βενετία, (το 18ο αιώνα) και σε κερκυραϊκά εξωαστικά άσματα που τραγουδούσε στις αρχές του 19ου αιώνα, στο Παρίσι και το Λονδίνο, ο μετέπειτα πρόεδρος της Γερουσίας και της Ιονίου Βουλής, Εμμανουήλ Θεοτόκης2.

Ιδιωματικά έθιμα και ελληνική γλώσσα
Να σημειωθεί εδώ ότι, σύμφωνα με τον ιστορικό και λαογράφο Γεράσιμο Χυτήρη, ο πληθυσμός της κερκυραϊκής υπαίθρου, ως και το 19ο αιώνα, όντας «καταδικασμένος από την πόλη σε απομόνωση, στέκεται πλησιέστερα και συνεπέστερα στις ελληνικές του ρίζες. Διακρατεί μια δική του κουλτούρα αυτόχθονη και αυτάρκη. Ως τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν επηρεάζεται από το αστικό κέντρο και βιώνει τα ιδιωματικά της ήθη, έθιμα, παραδόσεις, χορούς, τραγούδια, παραμύθια, ενδυμασίες και γλώσσα»3.
Ειδικότερα για την τελευταία, ο ιστορικός της Κέρκυρας μεσαιωνοδίφης Ιωάννης Ρωμανός, μελετώντας τα γλωσσικά του νησιού, βρίσκει το 1870, την ελληνική γλώσσα «διαφυλαχθείσα εν τοις αγροίς καθαροτάτην»4, ενώ ο Γάλλος Lamare Picquot, την ίδια εποχή, σημειώνει ότι «οι σχέσεις που διατήρησε τόσα (411) χρόνια η Βενετία με την Κέρκυρα, έκαμαν τους Κερκυραίους (εννοεί της περιτειχισμένης πόλης) να αποκτήσουν τα έθιμα και να υιοθετήσουν τη γλώσσα της μητροπόλεως. Όλοι οι αστοί, μαζί με την ελληνική μητρική τους γλώσσα μιλούν και βενετσιάνικα (…). Οι χωρικοί της Κέρκυρας και οι Έλληνες των άλλων νησιών, μιλούν μόνο τα νέα ελληνικά, τα «ρωμαίικα» 5, κάτι που επιβεβαιώνεται απόλυτα και από τη γλώσσα των τραγουδιών της λαϊκής παράδοσης.
Η λαϊκή μουσική παράδοση εμπλουτίζεται
Σ’ αυτό το πλαίσιο, εκτός των μεσαιωνικών τραγουδιών με τη βυζαντινή προέλευση (ακριτικά και παραλογές) κι εκείνων που προστέθηκαν στην συνέχεια, διαμορφώθηκαν επιπλέον και πολλά τραγούδια του γάμου με εξαιρετικούς στίχους και σε μεγάλη ποικιλία μελωδικών παραλλαγών. Τα τραγούδια τούτα, με μικρές ή μεγαλύτερες διαφορές από χωριό σε χωριό, αποδίδονται ακόμη και σήμερα, όλα από ανεπιτήδευτες φωνές, κυρίως γυναικών, που τα μαθαίνουν με το αυτί (αρέκια), χωρίς γνώσεις μουσικής και παλιότερα, χωρίς δυνατότητες ανάγνωσης και γραφής.
Ορισμένα από τα τραγούδια του γάμου και ιδιαίτερα τα χορευτικά, όπως συμβαίνει και στα τοπικά πανηγύρια, συνοδεύονταν παλιά, από αρχέγονα μουσικά όργανα, την ασκομαντούρα (άσκαυλο) και τα ταμπουρλονιάκαρα (νιάκαρα = οξύαυλος)6. Από το 19ο αιώνα τα όργανα αυτά σταδιακά αντικαθίστανται από τα ευρωπαϊκά, βιολί και κιθάρα, ενώ κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, προστίθεται σ’ αυτά και το ακκορντεόν.
Οι ιδιαίτερες κοινωνικές συνθήκες ευνόησαν τη δημιουργία και άλλων κατηγοριών τραγουδιών, όπως αυτά της αγροτικής ζωής και ειδικά του ελαιώνα, της ξενιτιάς, της τάβλας, τα λαϊκοθρησκευτικά των μεγάλων γιορτών, τα τραγούδια της αποκριάς, των πανηγυριών κ.α. εμπλουτίζοντας ακόμη περισσότερο την εξαιρετική ποικιλία των τραγουδιών της χιλιόχρονης λαϊκής μουσικής παράδοσης της άλλης, της εξωαστικής Κέρκυρας.
Αστική επίδραση και συρρίκνωση
Μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, το ουσιαστικό άνοιγμα της πόλης για τους κατοίκους της υπαίθρου, η διαρκώς διευρυνόμενη επικοινωνία των Κερκυραίων (αστών και χωρικών) μεταξύ τους και η σταδιακή άμβλυνση των κοινωνικών διαφορών, ευνόησε τη μεταφορά έντεχνων αστικών μελωδιών (καντάδων κλπ.) στους φιλόμουσους της υπαίθρου, που τις υποδέχτηκαν αποδίδοντάς τες με το δικό τους τρόπο, παράλληλα με την παμπάλαιη τοπική παράδοση.
Η λαϊκή μουσική παράδοση της υπαίθρου Κέρκυρας, κατορθώνει παρά ταύτα, να επιβιώνει με κάποιες απώλειες, ως και τη 10ετία του 1960. Είναι τότε που σαρώνουν τα πάντα, η αστυφιλία και η μετανάστευση, η εισαγωγή του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης (και δι΄αυτών, των ακουσμάτων από την άλλη Ελλάδα και την πέραν αυτής ανατολή), η σταδιακή αστικοποίηση της ζωής στα χωριά, η ριζική αλλαγή των δομών των μέχρι τότε αγροτικών κοινωνιών αλλά και η μαζική εμφάνιση του τουρισμού.
Βαθιές ρίζες στο χώρο και το χρόνο
Όλα αυτά μαζί, οδήγησαν σε συρρίκνωση τη χιλιόχρονη κερκυραϊκή λαϊκή μουσική παράδοση, όχι όμως στον αφανισμό της.
Στίχοι, ρυθμοί και μελωδίες της, επιβιώνουν στο νησί και στις μέρες μας, σε πλήθος λαϊκών εκδηλώσεων, αποκαλύπτουν και επιβεβαιώνουν την ελληνικότητά τους με την ταυτόχρονη κερκυραϊκή ιδιαίτερη ταυτότητά τους, προσελκύουν δε το ενδιαφέρον φωτισμένων μουσικών και αποτελούν πηγή έμπνευσης για σύγχρονες μουσικές δημιουργίες.
Το γεγονός ότι το Μουσικό Σχολείο Κέρκυρας, προσπερνά αυτή τη χιλιόχρονη παράδοση, εστιάζοντας την εκπαίδευση που παρέχει, κυρίως στη σύγχρονη έντεχνη ελληνική μουσική δημιουργία αλλά και σε ξένες προς τον τόπο ή παρείσακτες στην τοπική παράδοση μελωδίες, δεν αλλάζει τα πράγματα.
Η συστηματική έρευνα της πλούσιας κερκυραϊκής λαϊκής μουσικής παράδοσης, παραμένει ζητούμενο για το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου και είναι καιρός να καταστεί μια από τις άμεσες προτεραιότητές του, ξεπερνώντας το πρόβλημα απουσίας καθηγητή ειδικότητας εθνομουσικολογίας.
Η αναπόσπαστη σχέση, ωστόσο, των τραγουδιών της χιλιόχρονης λαϊκής μουσικής παράδοσης της Κέρκυρας με τους κύκλους του χρόνου και της ζωής των απλών ανθρώπων, σε συνδυασμό με αρκετές ανιδιοτελείς πρωτοβουλίες έρευνας, ανάδειξης και διάδοσής της, είναι όροι αρκετοί για την επιβίωσή της, ακόμη και στη σημερινή δύσκολη εποχή. Κι αυτό γιατί αντλεί τους χυμούς της και τη δύναμή της από τις βαθιές, μέσα στο χώρο και το χρόνο, ρίζες της, ενώ όλο και περισσότεροι Κερκυραίοι βρίσκονται με ασίγαστη τη διάθεση να… φυσούν τα κάρβουνα της παράδοσης για να ξανακοκκινίσουν!
Στέφανος Πουλημένος
Κυνοπιάστες Κέρκυρας, 28 Σεπτ.2015

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

  1. Γιάννη Μαρτζούκου, «Κερκυραϊκά Δημοτικά Τραγούδια», Αθήνα 1959.
  2. Πρόγραμμα εκδήλωσης της Οπερας Δωματίου Κέρκυρας, για το έντεχνο Επτανησιακό τραγούδι, στον κήπο των π. ανακτόρων της πόλης, στις 18 Σεπτεμβρίου 2015.
  3. Γερ. Χυτήρη, «Η Κέρκυρα στα μέσα του 19ου αιώνα», έκδοση της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών1988, σελ. 16.
  4. Ι. Ρωμανού, «Γρατιανός Ζώρζης, αυθέντης Λευκάδος» εν Κερκύρα τυπ. ΙΟΝΙΑ, 1870.
  5. Lamare Picquot, «Η Κέρκυρα στα μέσα του 19ου αιώνα», Γερ. Χυτήρη, έκδοση της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών,1988, σελ. 68, σημ. 34.
  6. Γερ. Χυτήρη, «Τα λαογραφικά της Κέρκυρας», έκδοση της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, 1988. 

Κυριακή 30 Αυγούστου 2015

Εκδήλωση για τον Γεράσιμο Χυτήρη.

Ήταν μια ξεχωριστή βραδιά τιμής για τον σπουδαίο Κερκυραίο Ιστοριοδίφη, Λογοτέχνη και Λαογράφο Γεράσιμο Χυτήρη. Μια εκδήλωση συνεργασίας τριών χωριών της Μέσης Κέρκυρας που είχε μεγάλη ανταπόκριση και επιτυχία. Η συνεργασία των πολιτιστικών φορέων είναι αναγκαία,χρήσιμη,δημιουργική και ωφέλιμη για τα πολιτιστικά,και όχι μόνον, δρώμενα του νησιού μας.


Τελετή αποκαλυπτηρίων μαρμάρινης πλάκας στο σπίτι όπου έζησε ο Γεράσιμος Χυτήρης.

Χαιρετισμός από τον πρόεδρο της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Κέρκυρας "Νίκος Πακτίτης" Φώντα Αλαμάνο. 

Αναλυτικότερα για την εκδήλωση στον παρακάτω σύνδεσμο.